باز هم كتاب ديگري از آثار مولوي روانبد به نام ( شرح منظومه مكران)
به كوشش دكتر عبدالغفور جهانديده عضو هيئت علمي دانشگاه علوم و تحقيقات دريانوردي
چابهار چاپ و نشر شد.
« منظومه ي مكران شاهكاري بي مانند در ادبيات بلوچي است.
فصاحت و بلاغت اين منظومه در اوج است. آواز خوانان پهلواني و خنياگران بزرگ، آن را
بارها و بارها ، همراه با آواز چنگ، در مجالس با شكوه بزم و شادي ، حماسي وار ،
خوانده اند و مردم مشتاق را مسحور موسيقي كلام اين منظومه كرده اند». ( نقل از
پيشگفتار كتاب مذكور) . كمتر كسي در بين مردم بلوچ را مي توان يافت كه با شخصيت
روانبد و شعر مكران با مطلع ( وَشّين وَطن مئي مكران / دائم بباتي
كامران) آشنا نباشد و يا اين شعر را از طنين روحاني ملا كمالان هوت نشنيده باشد.
شرح منظومه مكران
« مولانا عبدالله روانبد پيشيني ، امام جمعه، قاضي،حكيم، معلم و سخن
ور شهر پيشين بود. او در مدرسه مظهرالعلوم پاكستان تعليم ديده بود . مولوي روانبد
سرشناس ترين شاعر معاصر بلوچ در بلوچستان ايران است . شيوه گويندگي او با وجود اين
كه از اطلاعات وسيعي از ادب فارسي، عربي، اردو و بلوچي برخوردار بود، ساده و بي
پيرايه است. مولوي روانبد به سه زبان فارسي، بلوچي وعربي شعر گفته و به زبان اردو
هم اشعاري پراكنده دارد. كه مهمترين و عالي ترين و بيشترين اشعار روانبد را شعر
هاي بلوچي او تشكيل مي دهند» .(نقل از قسمت معرفي سراينده ي منظومه . از كتاب
مذكور)
كتاب( شرح منظومه مكران - مولوي روانبد) از جهات مختلفي قابل
توجه است. اين كتاب از فهرست مختلفي تشكيل مي شود كه شامل:
1- جدول نشانه هاي آوانويسي؛ كه بسيار دقيق و قابل فهم است و
تفاوت آن با نشانه هاي آوانويسي پيشيني كه براي زبان بلوچي در نظر گرفته شده
بودند ؛ اطلاق آواهاي گويش شرقي بلوچي مثل براهويي و مري و همچنين نشانه هاي جديد
براي آواهاي :ڈ ۔ ڑ ۔ ٹ ۔ ں نون غنّه مي باشد.
2- مقدمه؛ كه پيشينه ي سرزمين مكران و قوم بلوچ در متون باستاني و
تاريخي را بيان مي كند ، اين مقدمه حدودا شامل نوزده منبع مي باشد كه دكتر
جهانديده با وسواس تمام جهت معرفي قوم بلوچ، پيشينه ي تاريخي و محل سكونت آن با
ذكر منابع صحيح و دقيق مطالبي را بيان مي كند كه خود به تنهايي مقاله ايي بسيار
جامع و كامل است. و به جهت اطلاعات دقيقي كه در بر دارد شايد پاسخ دهنده ي
بسياري از ابهاماتي باشد كه در اذهان بلوچ و غير بلوچ در مورد پيشينه ي بلوچ وجود
دارد.
3- معرفي سراينده منظومه ، بررسي و تحليل منظومه ي مكران از نظر
ساختار و درون مايه و همچنين جايگاه منظومه در ميان مردم و شاعران ديگربلوچ . و
مقايسه ي جايگاه اين منظومه در بين مردم بلوچ با منظومه ي حيدربابا ي شهريار
در ميان آذريها.
4- بررسي مفهوم ظاهري و معنوي وطن در منظومه ي مكران
5-متن كامل منظومه ي مكران به همراه آوانويسي دقيق
6- ترجمه، شرح، بررسي و توضيح يك به يك مصرع هاي منظومه
7- يادداشت ها كه شامل توضيحات با ارزشي هستند.
8- كتابنامه كه شامل فهرستي از 46 كتاب مي باشد.
دكتر جهانديده با وسواس تمام 317 مصرع منظومه ي مكران را
آوانويسي ، ترجمه ي روان فارسي و سپس واژه به واژه ي آن را ريشه يابي
كرده، شرح و بسط داده و حتي از نكات دستوري و آرايه هاي ادبي نيز نگذشته است.
از آنجا كه منظومه مكران به تمامي سرزمين مكران مي پردازد، در
آن اسامي بسياري از شهرها، روستاها، نام بسياري از گياهان، درختان، ماهيان،
جانوران و حيوانات، آداب و سنن ، مراسمات و خرده فرهنگ ها، كنايات و ضرب المثل ها
آورده شده است كه دكتر جهانديده با وسواس تمام به شرح و تفصيل آن ها پرداخته است.
به طوري كه مي توان گفت كتاب شرح منظومه مكران فرهنگ لغت مختصري از واژه ها و لغات
بلوچي به فارسي است. كه جهت آشنايي شما خوانندگان عزيز شرح و بررسي يك مصرع را به
عنوان مثال ذكر مي كنيم : ( جوش جَن انت كانكشكءُ كَنگ = سبز قبا و لك لك حرص مي
خورند كه به جايگاه آن برسند)
جوش: 1- تقلا و فعاليت و شور وهيجان عاطفي بسيار براي كسب چيزي . 2-
حرص خوري، نگراني توأم با خشم . عصباني شدن همراه با خودداري از ابراز اين حالت.
جن اَنت: فعل مضارع اخباري از مصدر « جَنَگ = زدن» مي زنند.
جوش جن انت: تقلا مي كنند ، نگران و عصباني هستند.
كانكَشك: پرنده اي است از خانواده ي « سبز قبايان با نام علميcoraciidae» كه داراي چند
گونه است. گونه اي كه در ناحيه ي جنوب و شرق بلوچستان زيست مي كند در
پژوهشهاي پرنده شناسي به سبز قباي هنديcoracias benghalensis
مشهور است. اين پرنده 30 سانتي متر طول دارد و در هر دوره ي سني از ساير سبزقباها
به واسطه ي جثه حجيم تر ، رنگ فيروزه اي و بنفش روي بالها، روتنه ي قهوه اي ،
پرهاي آبي فيروزه اي و بنفش و دُم ( بجز پرهاي مياني دم) با انتهاي شاهپرهاي بال
به طور مشخصي سياه است....اين پرنده در مناطق باز با بوته ها و درختهاي پراكنده ،
زمين هاي كشاورزي و نخلستان ها به سر برده و در سوراخ تنه ي درختان آشيانه مي
سازد. ( منصوري،1379:236) كانكشك غذاي خود را با شكار حشرات به دست مي آورد و صداي
زشت و نابهنجاري دارد.
ءُ : و
كَنگ: پرنده اي است آبزي، كه در فارسي لك لك مي گويند و داراي چند
گونه است. « اين تيره با نام علمي «Ciconiidae» پرندگاني بزرگ، با پاهاي بسيار بلند، گردن دراز و منقار بلند و
كلفت را در بر مي گيرد. نر و ماده هم شكل و به رنگهاي سياه و سفيد ديده مي شوند.
هنگام پرواز، گردن و منقارشان بيرون از بدن و در امتداد آن قرار دارد، اما پاها
اندكي رو به پايين قرار مي گيرند. عمدتا از دوزيستان ، ماهيها، حلزونها، حشرات،
نرم تنان و گاهي از حيوانات كوچك تغذيه كرده و روي درختان ، پايه ها، صخره ها و
ساختمانها توليد مثل مي كنند.( دو گونه لك لك معمولا وجود دارد و در بلوچي به هر
دو كنگ مي گويند و در فارسي به اين نام ها مشهور است( 1- لك لك سياه: اين پرنده 97
سانتي متر طول دارد. آب زي بوده و به واسطه ي سر ، گردن و پشت سياهش ، كاملا
از حاجي لك لك متمايز است. منقار و پاهايش بلند و قرمز رنگ است. در پرنده ي
جوان منقار و پاها سبزاست.2- حاجي لك لك:اين پرنده 102 سانتيمتر طول دارد و در
زمره ي بزرگترين پرندگان زمين زي است. رنگ آميزي پر و بالَش به گونه اي است كه از
ساير پرندگان سفيد متمايز مي شود. نر و ماده هم شكل و به رنگ هاي سياه و
سفيد ديده مي شوند...اغلب در كنار آب روي يك پا مي ايستند.» ( منصوري، 1379:26و
27) كَنگ در آب گِل آلود ماهي مي گيرد در مَثل گويند:« كنگ ءِ شين مان لُردين آپ
اِنت = خوشحالي و بهره وري لك لك در آب گل آلود است. بنابراين لك لك نماد
فريب و بزدلي است و در مقابل باز ( عقاب) قرار دارد كه نماد نيرو و جنگندگي است.دو
بند فوق ياد آور بند هايي از يكي از اشعار ملافاضل است: شَهپَرءُ شاهين نَه مَنت
اَنت ، زِندَگ اَنت كانكَشك ءُ كَنگ = پرندگاني چون شاهين با پرها و بالهاي قوي
رخت بر بستند و رفتند و به جاي آنها پرندگاني چون سبزقبا و لك لك اظهار وجود مي
كنند.»
آنچه در اين بين حائز اهميّت است پرداخت صحيح، علمي، تحقيقي و پژوهشي
است كه توسط مؤلف صورت گرفته است. در طول دو دهه اخير انتشار نشريات و كتب فرهنگي
و ادبي، داستان و بخصوص شعر در حوزه ي ادبيات بلوچ چه از سوي نويسندگان بلوچ
پاكستان و چه از سوي نويسندگان بلوچ ايران رو به فزوني است و امروزه سايت ها و
وبلاگ هاي متعددي را مي بينيم كه به بلوچ و ادبيات آن مي پردازند ، اما به جرأت مي
شود گفت در كمتر اثري پژوهش و تحقيقِ به طور استانداردي را مي توان
ديد كه توان رقابت با كتاب هايي كه در سطح كشور منتشر مي شوند را داشته باشد.
اشعار مولوي روانبد به دليل فصاحت و بلاغتي كه دارند، سالهاست
نويسندگان و محققان زيادي را واداشته است كه به جمع آوري ، شرح و چاپ آنها
بپردازند ، اما در هيچكدام از آثار منتشر شده ي پيشين ضمن احترام و ارزش نهادن به
آن آثار دقت ، موشكافي، ريز بيني، امانت در اصل اثر و توضيحات جامع و
كاملي كه در دو اثر چاپ شده : 1- (ديوان روانبد: به مقدمه و تصحيح و
توضيح عبدالغفور جهانديده) و 2-كتاب ( شرح منظومه ي مكران مولوي روانبد) باز هم از
جهانديده به چشم نمي آيد.
مطمئنا آثاري كه ارزش علمي دارند و مبتني بر تحقيق و پژوهش
هستند مي توانند در معرفي ادبيات بلوچ به ديگر اقوام وحتي غير ايرانيان موفق تر
عمل كنند و ادبيات بلوچ را از انحصار قوم بلوچ در آورده و دايره ي وسيع تري از
خوانندگان و مخاطبان را در بر بگيرند.
كتاب شرح منظومه ي مكران براي تمام بلوچ هايي كه با ادبيات بلوچي كم
آشنايند و ايرانيان و حتي انيرانيان قابل درك و فهم مي باشد و به قول دوستي هر كسي
كه اين كتاب را بخواند و آن را كاملا بفهمد انگار ديپلم زبان و ادبيات بلوچي را
كسب كرده است.
ضمن كمال تشكر از دكتر عبدالغفور جهانديده به جهت زحمات بي
شائبه در زمينه ي زبان و ادبيات بلوچ؛ اميد است كه تعداد كتابهاي علمي و پژوهشي در
حوزه ي زبان و ادبيات بلوچي روز به روز افزايش يابد.
Source:
http://www.estoun.net/index.php/culture-and-art/books-and-writing/486-1390-10-26-08-04-49
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر