گیشتریں زبان زانتانی هیال انت که بلوچی ایرانیانی میدی گالوارے
ایشانی زبان ژند بوتگ ، ژند میدی ایرانیانی گالوارے نیگراهی (مذهبی) کتاب
"اوستا"ءِ زبان اِنت. اے کتاب اچ مهتر عیسیءِ پیداک بوگءَ یک هزار سال
ساریءَ ماں کوه البرزءِ گرءُ گٹاں نبشتگ کنگ بوتگ.
گوش انت اے کتابءِ تهءَ 21 در بیتگ ات که دوازده هزار گوکی پوستانی
سرءَ گوں تنگویں آباں نبیسگ بوتگ. رومی ءُ یونانی اُرشءِ وهدءَ ایشیءِ بازین در
زوال بوت. مهتر عیسیءِ پیدا بیگءِ اولی قرنءَ وهدے که ایرانیان پدا بود کت
پارتیاءَ زندے ردءُ بند دات اِش گڑا پارتیاءِ بادشاه والگسس اولی کتابءِ پشت
کپتگیں بهر یک برے پد ءُ چتءُ مچ کت انتءُ اے ماں پهلوی ترّینگءِ کوشست اِش کرت
چدءُ رند عربان هند پادمال کت پشت کپتگیں کتابءِ اے بهر همے هارءِ هرجان ملّ اِتءُ
داں زمانگے وهدءِ تاڑءُ تهلانکاں گون ات.
نوزدهمی قرنءَ زانتکارءُ کواسان "اوستا"ءِ کمے تاک دست
کپیت. اے تاکان مان دنیاءِ دگه زبانان ترّینگءُ کار بیتگءُ بیگءَ انت. اوستا ءِ
سرءَ بیتگین کارانی بهرءَ انت ءُ زانگ بیت که بلوچی
ژند زبانءُ کوهنیں پارسی (پهلوی) داں وهدےءَ
گپ ءُ گالءُ تواری بنداتءَ هواری کن اَنت.
چدءُ گیش که کجام زباں گوں کجام زبانءَ چی سیادی کنت یا کجام گالوارءِ
سرچمگ کجام بیت کنت یک دیرائیں پٹءُ پولے لوٹ ایتءُ وت یک زبانےءِ بن رهبند
(گرامر) گپءُ گالءُ ردءُ بندیءِ پچءُ ریچءُ بنگالانی (مصدر اصل) گیشءُ گیوار ءَ
پدرا بیت کن انت. بلے اے نبشتانکءَ منی لوٹءُ واهگ زبانءِ بن زهءِ شوهاز ءُ گوں
دگه زباناں آئیءِ سیادیءَ پٹءُ لوٹ نه انت بلکیں زبان زانتءُ کواسانی اے هیالءُ
لیکهانی ادا گیگان (نقل) په اے هاترا کنگ بیتگ که کجام هم دورءُ باریگےءَ زبانءِ
سرا کار کنوکیں واجهانی چم آئی نبشتگ کتگیں سیاهگ (تحریر – مواد)ءِ سرا بنت. پرچا
که نبیستگیں سیاهگ پٹ ءُ پولی کنوکیں لبز انتءُ زبان زانتاں ردیں راهءَ پرّین
اَنتءُ گپچلےءَ دور دینت. ردیں کشکءِ آسرءُ منزل هچ وڑءَ راست بیت نه کنت. انگت
بیتگیں پٹءُ پول گیشتر تواری بندات (Phonetic
- Tronuntiation) ءِ میار انت.
ایشےءَ شکے نیست که سیاهگءِ انوگیں "الفبا" هما توارانی عکس
ءُ نقش انت که مٹءُ بدلاں داں اے دروشمءَ رستگ انت په دیرائیں توارےءَ دیرا
دیرائیں ٹکّءُ نشان دیگ بوتگ ءُ همے دیرا دیرائیں ٹکءُ نشانانی هواریءَ گال جوڑ
بوتگ انت ءُ گالانی په رهبندے ردءُ بند دیگ ءُ کتّارگءَ گپ اڈ بوتگ انت.
بزاں زبان گالانی (الفاظ) ماں رهبندےءَ کارمرد کنگءِ نام انت. اے گال
ماں گپءُ رپءَ درشان کنگ به بنت یا ماں نبشتگءَ گوں سیاهگےءِ سیاهگی ٹکّءُ نشان
بزاں گوں حرف ءُ گال یا ماں اشاراتی زبانےءَ گوں اشاراتاں – په ایشانی درشانیءَ
زانگءُ وانگءَ نبیسگءُ سرپد بیگءَ یا په سرپدکنگءَ یک منّتگیں وڑ ، پیم ءُ رهبندے
الّمی اِنت اگاں نه دپءَ کشّتگیں بے مانائیں توار ، کاگدءِ سرا نقشیں چپءُ چوٹیں
کشک یا انچائیں اشارتے ، هچ وڑءَ زبانے لیکگ نه بیت ، بزاں په زبانےءَ گال (لفظ)
ءُ په گالانی کارمرد کنگءَ رهبندے (اصول) ءِ بیگ الّمی انت.
بلے مروچی ما گندیں که مارا بلوچی بازیں سیاهگانی تهءَ اے رهبند جاه
نئیت. اگاں مروچیگیں پٹءُ پولءَ اے سهرا پدّرا کتگ که هچ چشیں زبانے نیست که
گوشگءُ نبیسگ به بیت چه رهبندےءَ زبهر به بیت ، پرچے که رهبند که ماں انگریزیءَ
گرامر (Grammer) کن انت ءُ عزتی صرفءُ نحو
وهدے که ماں بلوچیءَ واجه سید هاشمیءَ ایشیءَ "بن رهبند" ءِ نام داتگ.
وت چه زبانءِ جندءَ دیراءُ جتائیں چیزے نه انت په زبانءَ بن رهبند انچو الّمی انت
که په زندءَ ساه ، بن درءُ بن رهبند یک گپّےءِ گوشگءِ وهد تبءُ میل کارءُ کاروهدءُ
گوں گوشوکءَ گوشداروکءِ سیادیءَ درشان کنت. چه ایشیءَ زانگ بیت که گوشوکءِ لوٹءُ
مراد چی انت . اگاں نه سرا برّائیں لبجگءَ کس گپءُ هبرے گوشت نه کنت.
هرروچیگیں انچائیں گپءُ ترانءَ داں نبیسگءِ لبزانکی سیاهگءَ مزنیں
فرقءُ تپاوتے هست انت بلے زبانءَ نابلدیں ندکار اے نیمگءَ بهـ دلگوش گور نه کن
اَنت خاص بلوچی زبانءَ اے یک ریشے جوڑ بیتگ په منی هیالءَ په ایشیءَ مئے بلوچی
زبانءِ ندکارءُ قلمکار چو بازءَ میاریگ هم نه انت. پرچے که زبانے داں دربرجاهءَ
دربرائینگءُ سرپد کنائینگ مه بیت آئیءِ رهبندءُ بن رهبند داں سرجمی ، پدّراهیءُ
پیکّیءَ سرءُ سوج کنگ مه بنت آئیءِ دراهیں گرءُ دار هما چاگردءِ سرا بیت یا هما
چاگردءَ زندگی کنوکانی جندءِ تب ءُ میلءَ سیادی کنت که همودا قلمکار نندوک انت.
بلے وهدے که زبانے ماں لبزانکے پڑءَ کارمرد بیت بزاں گوں رژنءُ زانتءَ کارمرد کنگ
به بیت گڑا بائد انت که قلمکارءُ لبزانت لبزانک (ادب)ءَ کارمرد بیوکیں زبانءُ
لبزانکءِ جندءِ دراهیں نازرکیءُ لوٹ ءُ گزراں کمار به کنت. اگاں نه لبزانکءَ
کارمرد بوتگیں زبان که چه بن رهبندءَ زبهر به بیت یا آئیءِ تهءَ گالانی ردءُ بندءُ
کتّارگ رد به بیت. هچ وڑءَ لبزانکی زبانے گوشگ بیت نه کنت ، سهرا انت که اے وڑیں
نزوریءُ نادلگوشیءَ نزانتکاراں دگه میارے پر نیست بلے مئے زانتکاریں واجه ءُ
رژنکاریں کواس پرچا هیال گور نه کن انت؟ زاناں بلوچی زبانے نه انت یا ایشیءِ
لبزانتءُ قلمکار نزانتکارءُ پهوال انت؟ یا بلوچیءِ جند چه رهبندءُ بن رهبندءِ گرءُ
بنداں پهک آزات انت؟
پدّرا انت که چوش نه انت نه ایشیءِ لبزانتءُ قلمکار نه زانتکارءُ
پهوال انت نے که بلوچی یک سرجمیں زبانے بیگءَ ابید چه رهبندءُ بن رهبندءَ زبهر
انت!
جُست پدا هما انت که اے پد منتگیں زبان که بن رهبندے هم هست انت ۓ گڑا
کار مرد پرچے نه بیت؟ همے منی اے نبشتانکءِ بن گپ (موضوع) انت.
لهتے دوست ءُ سنگتانی گپّ ءُ ترانءَ من مار اتگ که آیانی نزا په چیزے
نبیسگءَ اے زانگءُ سردردیءِ بهـ ضرورت نه انت که بن رهبندءِ حسابءَ سیاهگ راست انت
یا رد آیانی گوشگ انت که ایوکءَ اے دلگوش گور کنگ لوٹیت که نبیسّتگیں گپّءَ وانوک
سرپد بنت یا نه؟
من نزاناں که چنت دوست گوں اے گپءَ هم شور انت ءُ چنت گوں ایشیءَ تپاک
نه کنت بلے بزاں من اگاں زبان زانتءُ کواسے نیاں بلے اے گپّءِ گوشدارگءَ سک پدر
باں وهدے که اے گوشگ بیت که زبان بے بن رهبندءَ بوت نه کنت. ما وتی انچائیں
قلمکارءُ نام گپتیں کواسانی ردیں سیاهگانی بنیاتءَ هجبر اے گوشگءِ اجازت دات نه
کنیں که بلوچی زبانے نه انت یا که بلوچی چه بن رهبندءَ زبهر انت. زبانے که
گوشوکانی بزیں یا تنکّیں مچّی یے دار ایت چون بے رهبندءَ بوت کنت. هاس هما زبان که
چه قرنانی قرنءَ وهدءِ تاڑءُ تیلانکاں سگاں انت انگت هم زندگ مان ایت. اگاں بلوچی
بے بن رهبندءَ به بیت انت دیر انت که ماں زوراکانی ایر دستیءَ دری زبانانی ارش ءِ
هاراں ملّتگ اتءُ گارءُ گمسار بیتگ ات. مروچی منءُ تو کسءَ هم ایشیءِ سرا کم یا
گیش پهر نه بستگ ات. بلوچی چو دگه زبانانی وڑءَ په وهدءِ لوٹءَ نوکءُ زور جوڑ
کتگیں زبانے نه اِنت که هلکاپگ ءُ دیمءَ برگءَ به پرشیت به کوکّیت. پچءُ پچیں بلوٹ
ایت یا وهدءُ بے وهدءَ گٹّی ءُ میلانکیانی آماچ به بیت. وهدے که هرچ رنگءَ اے مارگ
بیت که بلوچی یک سرجمءُ برجمیں زبانے گڑا آئیءِ دیمروی نه کنگءِ سوب ءُ علت چی
انت؟
منی نازانتیں نزّءُ دپتری (تاریخی) لوٹءُ گزراں ابید ایشیءِ پدمنتگیءِ
اولیءُ مستریں سوب په نبیسگءَ راستیں سیاهگءِ وڑےءِ نه زیرگ انتءُ کارمرد نه کنگ
انت.
شرّ! بلوچ په وتی شهدیں زبانءِ نویسگءَ پرچے یک وڑے ءُ پیمے دست نه
گپت؟ بلکیں زانتکاریں واجه اے به گوش انت که اے چون بیت کنت که نامءَ را هندے ءُ
نے مارا هنکینے! نه مارا وانوکے هست نه وانینوکے – اے واجه که ما ایشانی چمدارءُ
زبر دستیں مارا شودگ ءُ سواب کنگءِ چرتءَ انت دانکه مال ملّا هولّ! اے چون مئے
زبانءُ لبزانکءَ دیمءَ برانت؟ پمیشکا آیانی گوشگ انت که داں مارا وت ملکءُ حاکمی
یے مه بیت اے جیڑهءِ شر جنگ نه بیت!
زانتکاریں واجه انت بلکیں راست گوش انت منی وڑیں پهوال وَ دنیگتءَ
ایشیءَ نه زانت که باریں پیسرا هیک بیتگ یا نکینک؟ بلے بزاں وهدءُ بی وهدءَ شومیں
شیطان منی ناسرپدیں زانتءَ رد انتءُ دلءَ اے وسواسءَ چست کنت که زبانءِ نبیسگءَ په
اے راج سیاهگےءِ وڑےءَ تپاک نه بیت په وتی چدءُ مستریں لوٹاں اے چون تپاک بیت؟
بلے آهر اے زبانءِ نبیسگءَ په یک وڑءُ پیمےءِ نه زیرگءَ چه نپءُ سیتے
هست؟ گوش انت که ما بلوچانی تهءَ لبزانکیءُ سیاسی همدلءُ همستکی نیست. ندکارءُ
لبزانت ٹولی ٹولیءَ بهر انت. چه ایشاں هر یکّے وتءَ مستریں راج دوستءُ گهتریں وطن
دوستے زانت. سرپدیءُ زانتکاریءَ کس چه کسءَ کم نه انت. ایشانی دیمءَ
"ارسطو" ءُ "افلاطون" ءَ هم نبرد جتگ؟!؟!
پدءَ اے دراه بلوچ انتءُ بلوچ وتی همے یکیں گپءَ کنت که مناں ءُ من
بس! گڑا ٹولیاں بهریں اے زانتکار چو یک دگرےءِ راستیں گپّاں بزیر انت البت لبزانکی
پڑءَ آ په گواچنی وتءَ چه دگرءَ کمتر لیک انت ءُ اڑءُ جیڑهی گپ بجن انت. آیانی
گوشگ انت که پراهءُ شاهگانیں بلوچستانءَ بازیں گالوارے کارمرد بیت ءُ هرکس وتی
گالوارءَ دوست داریتءُ چه دگه گالوارےءَ شرترۓ زانت آ پرچا وتی گالوارءَ یلو
بکنتءُ دگرے گالوارءَ بزیر ایت ، پمیشکا یک هندےءِ گالوارےءَ زیرگ ، آئیءَ کارمرد
کنگ ءُ پزور آئیءَ دگه هندانی مهلوکءِ سرا لڈگ بلوچانی تهءَ تپاکی نیاریت بلکیں
زهریءَ گیش کنت. اے کارءَ لهتے مردم مروچی په زانت یک هاسیں مرادے کنگءَ انت.
بزاں مئے لبزانت ءُ قلمکار چو سیاسی مهلوک ٹولی ٹولیاں بهر انتءُ چه
ایشاں هر یکے گوں یک سیاسی ٹولی یےءَ همگرنچ انت. راجی لوٹ ءُ مراد چیزے نه اِنت
پمیشکا هرچ ٹولی یےءَ همگرنچ انت. راجی لوٹءُ مراد چیزے نه انت پمیشکا هرچ ٹولیءَ
په وتءَ یک نامداریں لبزانتیءُ لبزانکی هدامرزی یے درگیتکگءُ همائیءِ قبرءِ منجار
انت. چه اے ٹولیاں کسےءَ هم دگه ٹولی یےءِ گپّے تبءَ نه کپت گڑا چار هور کنتءُ
دومی ٹولیءِ سرا لڈیت ۓ ءُ وتی لبزانکی پیرءِ پترءَ داراں گوشیت بچار اِت که اے
عظیم شخصیتءِ باروا چونیں ناروائیں گپ جن انت. بائد نه انت که آ چوشیں گپّاں بکن
انت ، واجهءَ اے وڑءَ هجبر نه گوشتگ یا واجهءَ اے وڑءَ هجبر نه کتگ ، ما واجهءِ
"سنّت" پرچی یلو بدئیں ، اے هچ پیمءَ بیت نه کنت. بزاں په وتی لوٹءُ
گزرءَ په وتی سیتءُ تاوانءَ نوک نوکیں "حدیث" جوڑینگ بنتءُ گوں آ نیک
نامیں واجهاں که آیاں راستیءَ وتی زند په راجءُ راجی زبانءَ ندر کتگ همگرنچ اِش کن
انت په وتی مستریءُ واجهیءَ اڑءُ جیڑه باهند دیگ بنت. مهلوک هیران کنگ بنت. هیر
دیمءَ هشکءُ دلءَ گلیں اے گل کنوکیں ٹولی بزان انت ءُ ایشانی ایمان مارا گوں ایشاں
چه کار!
دگه هیالے اے هم هست که کار مرد بیوکیں "الفبا" یا حرف
بلوچی ءِ تواری لوٹءُ هستیں دورءِ نوکیں گزراں توام کت نه کن انت. پمیشکا ایشیءِ
جاگهءَ "رومن رسم الخط" زیرگ به بیت.
هستیں قاعدهءُ ، کارمرد بیوکیں رهبنداں زیرگ ءُ کتگیں دراهیں ردیانی
پسّو اے سنگتانی نزّءَ ترّءُ بیرءُ همیش انت که دنیگتءَ وَ بلوچیءَ یک منّتگیں
رهبندے نیست هر کس سروت انت.
پمیشکا ما هم هچ وڑءَ په رهبندے ءِ زیرگءَ بندیگ نه ایں ءُ نه
ما آردیاں ردی لیکیں که شما اش شون دئیت. نه ما وتی کتگیں کاراں پشومانیں ، نے ڈوه
دارءُ گناهگار! ءُ چونائیءَ هم مئے گوشگ همیش انت که اے "آب" اے دراهیں
ردیانی سوب انت. اگاں رومن زیرگ به بیت دراهیں کار وت شرّ بنت.
بیت کنت که نیمونے مه بیت ءُ راست گوشنت چونائیءَ مارا اے واجکارانی
هیال ءُ لیکهءِ سرا ایراد گرگیءُ گپ جنگی نه انت. مارا ایشیءِ حق کےءَ داتگ! مارا
ایوکءَ وانوکاں اے هیال سرکنگی انت ءُ جست گرگی انت که پرچے بلوچی سیاهگءَ په یک
وڑے کارمرد کنگ نه بیگءَ انت؟
زاناں هرچی که مئے هما ورانت دگنیاءَ دگه هچ راجے چه چوشیں جاوراں نه
گوستگ. اگاں آ هم همے وِڑّیں گٹّیاں دوچار بیتگ انت گڑا آیاں چوں وتی اے گٹ گشاد
کتگ انت ءُ چون په وتءَ یک وڑءُ پیمے دست گپتگ؟ زاناں هما وڑءُ پیماں کار گپتءُ ما
په وتی ماتیں زبانءَ یک تپاکیں راهے زرت نه کنین؟
مئے شهدیں زبان هما وهدی که ملّا پازل (1779 – 1850) ءِ وڑیں شکر
گالیں شاعرے شاعری کنگ ءَ اَت. په اردو نوکی در ملکی حاکم اولی دربرجاه (فورٹ ولیم
کالج کلکته) ءَ جوڑ کنگءَ اَتنت. بزاں اردو نوکی وتی تاتوئی گامان اتءُ گپءُ
ترانءِ جاگهءَ وانگ وانینگی زبان بیگءَ ات. چوش نه ات که ملا پازلءِ شاعری انچائیں
جاک ءُ سلوات اتنت یا انچیں زبانے ئیگ اتنت که هاٹیءُ ساه ۓ مان نیست ات. نه چوش
نه انت! بلکیں یک نیمگے ملا پازلءِ وڑیں درگالیں شاعرے گوں وتی درّیں گالاں ماں
شاعریءِ آزمانءَ پدگ بندگءَ اتءُ آ ئیءِ شعر چو جڑکوکیں ءُ ترپوکیں استاراں شهم
دیگ اِتنت که:
هر وهد داب کنت نودی شل
گندیم گونگیں گرکی تل
استین ءُ پیاپیں ترونگل
یا
گم حیالےءُ عاشقی چاڑے
اے دگه شُغلءُ آ دگه کارے
یا حیالانی بانداتءَ اے وڑءَ اتنت که مرچی هم مهلوک گوش بداریت ۓ ءُ
پهر به بندیت که آئیءِ زبان چونیں بی بهائیں لبزانکی گنجےءَ هدا بند انت که:
گوری گنج ءُ مال کسءَ نامدار نه کت
یا بیا اِت منی شاهی شیر تپاکیں براهندگاں
من گمانی رنجینتگیں اولاک نه باں
قول انت که نوکیں آ دگارے رنگ کناں
گوں وتءَ مه رنگءِ گماں هم تنگ کناں
بزاں هما وهدی که ملّا نوکیں آ دگارے رنگ کنگءَ ات ءُ حیالءُ فکرءِ
هپتمی آسمانءَ ات اردوءِ اولی دربرجاهءَ "طوطا میناکی کهانی" ءُ
"قصه چار درویش" وانینگ بیگءَ ات انت بلے مروچی بلوچی وتی هما برزی جاگه
بلکیں جهل تر کپتگ. درآمدیں زباناں آئیءِ سرا اُرش کتگ چه دری گالءُ گپتاراں پولنگ
ۓ چتگ وهدے که اردو ژپگ کشگءُ مزن کنگ بیگءَ انت وتی تهی دراهیں نادراهیاں ابید آ
مروچی دگنیاءِ یکّے چه مستریں زباناں زانگ بیت.
اردوءَ زیت ردوم دیگ ءُ همے ژپگءُ کشگءِ سوبءَ اے نادراهیانی ٹپءُ
نشان انگت هم آئیءِ جانءِ تهءَ هست انتءُ ماں هڈءُ هنّا ماں پدّر بنت. نرءُ مادگءِ
جنگ یکّے ءُ بازءِ کشّءُ چیل بزاں "تذکیرءُ تانیث" ءِ جنگءُ "واحد
جمع"ءِ گرءُ کش انگت داں اے سهتءَ هم هست انت.
ابدمی رنگءَ ردوم زرتگیں هچ زبانےءِ تهءَ کارگل (فعل) ءُ نرءُ مادگ
سهرا کنگ نه بنت. بید چه لهتے زباناں چوش که اردوءَ پدّرا کنگ بنت. جست ایش انت که
یک گپّےءِ تهءَ دو جاگهءَ یکیں چیزےءِ شون پرچے دیگ بیت ، زاناں اے الّمی انت –
زاهر انت که چوش نه انت په درور بیا اِت اے گپّاں دلگوش کنین که:
"نورجهان آرهی هے" یا "شاهجهان آرها هے" "اے
گپّانی تهءَ چه ناماں ظاهر ءُ پدّر انت که "نورجهان" جنینےءُ شاهجهان
مردیں آدمے. اگاں اے گوں ناماں راستیءَ زانگءُ پجّارگ بنت گڑا اے "آرهی"
ءُ "آرها" چی انت؟ اے گیشیں مادگینءُ نریں کارگال (فعل اضافی مذکر و
مونث) ءِ کارمرد کنگءِ اِلّت ءُ سوب چی انت؟
اگاں اے دگنیاءِ دگه دراهیں زباناں به بیت انت ءُ بلوچی چه ایشیءَ
زبهر به بیت انت اے مئے زبانءِ نزوری زانگ بیتگ اَت بلے دگنیاءِ دراهیں زباناں چوش
نه اِنت چوش که اگاں ما انگریزیءَ دلگوش گور بکنیں دیست کنیں که همے دوئیں گپّاں آ
چوش کن اَنت که:
(Shahjahan is coming)
یا (Noorjahan is
coming)
اے هر دوئیں گپاں کارگال په گوزوکیں وهدءَ هما وڑءَ "IS Coming" کارمرد کنگ
بیتگ. ادا هم دگه "آرهی" ءُ "آرها" یے نیست.
همے وڑءَ پارسی زبانءَ هم اے دوئیں گپ دلگوش گور کنگ کرزانت که:
"نورجهان دارد می آید"
یا
"شاهجهان دارد می آید"
هر دوئیں گپّانی تهءَ هما یکیں کارگال "دارد می آید" کارمرد
کنگ بیتگ. چدءُ گیش ایشانی تهءَ هم چو اردوءِ وڑءَ دگه آرهی ءُ آرها یے نیست.
مردمانی جنینءُ مردین بیگ چه نامءَ پدّر انت همے وڑءَ بلوچی ءَ هم دگه چپءُ چوٹی
یے نه لوٹ ایت بزاں "نورجهان پیداگ انت" یا شاهجهان پیداگ انت".
ایوکءَ اے نه بلکیں اردوءَ چوشیں بازیں چیزے هست که ماں بلوچیءَ
مهلوکءَ کولنج نه کن اَنت. پرچے که بلوچیءَ وتءَ وهدءُ زمانگءِ گورگنداں ششتگءُ
پلگار اِتگ. بلوچی یک زمانگ ساچیں زبانے وهدے که اردو وت ساچیں زبانے. په درور
دلگوش به بیت که اردوءَ گال هم نرءُ مادگ بنت چوش که: توتی ، کپوت ، گولو ، پاتو ،
گگو ، کرگشک ، پری ، مکسک ،مزار ، کٹّارءُ دگه بازیں اے وڑیں گال نرین انت. بزاں
مذکر انت.
اگاں ایشانی تهءَ کپوت ، گولو ، یا پاتوءِ وڑیں نازرکیں مرگءُ بالو هم
هستءُ مزارءِ وڑیں بیمناکیں رستر هم مان اِنت. پدا اے لازم نه انت که اے
گالانی مادگیں گال هم به بیت. اے گالاں په هچ وڑیں مادگیں گال نیست. توری گولو
مادگینے به بیت یا نرینے ، گال ماں اردوءَ اے وڑءَ کارمرد بیت: "مینا اڑ
رهاهے".
ایوکءَ اے نه بلکیں اردوءَ انچیں ٹاٹا مٹائیں ءُ زرتگیں گال هم مادگیں
زانگ بنت که یک برے وَ مهلوک هبکّه بیت چوش که: حکومت آفس ، شپءُ پنچ شمبےءِ روچ
مادگیں انت وهدے وهدے که روچءِ جندءُ شمبےءَ بگر داں چار شمبےءِ روچ نریں انت. هدا
بزانت ایوکءَ پبچ شمبےءَ بگر داں چار شمبےءِ روچ نریں انت. هدا بزانت ایوکءَ پنچ
شمبےءِ روچءِ گناهءُ میار چی انت که کشّگءُ یک کرّ کنگ بیتگ. بیت کنت که ماں
اردوءُ "جمعرات" ءِ سوبءَ اے چو بزّگءُ وار کنگ بیتگ اگاں روچے بلے شپءِ
وَ نام ئے پر.
چدءُ گیش اردوءَ انچیں گال هم هست که هر دوئیں انت بزاں نر اَنت همءُ
مادگیں انت هم . چوش که "وهد" ، وهد که گوزگءَ انت نرین انت وهد که گوست
شتگءُ آئیءِ باروءَ گپّےءِ تهءَ کارمرد کنگ به بیت گڑا مادگ بیت. بزاں گوں زمانگءَ
گالانی نرءُ مادگی هم بدل بیت. بید چه ایشیءَ انچیں گال هم هست که گوں جاگهءِ بدل
بیگءَ نرءُ مادگ اِش بدلی بیت. بزاں انچیں گال هست که لکهنوءَ مادگین انتءُ دهلیءَ
نریں یا دهلیءَ مادگین انت ءُ لکهنوءَ نرین چو که "ساه" لکهنوءَ مادگین
انت بلے دهلیءَ نرین انت. هور لکهنوءَ نرین انت بلے د هلیءَ مادگیں!! همے وڑءَ بها
، پاتیا ، تاجگیں ءُ بازیں دگه گالے که جاگهے نرءُ جاگهے مادگ انت.
اے گپّانی کنگءَ منی لوٹ هجبر اے نه اِنت که من گوں زبانےءَ کست ءُ
کینگ داراں یا آئیءَ جهل جنگ لوٹاں ، نه ایشیءِ باروا گپ جنگءِ منی مرادءُ لوٹ
زبانءِ جندءِ تب ءُ کرد په شرّی پدرءُ سهرا کنگی انت. گوّں نزّانتی اے گوشگ بیت
کنت که یک انچیں زبانے که وهدءُ باگهءِ بدل بیگءَ که بدل به بیت. مروچی دگنیاءِ
یکے چه مسترین زباناں زانگ بیت. وهدے که بلوچی تچکءُ سادگیں زبانے پرچے دیمروی کت نه
کنت؟
یک اڑتگیں ءُ مانگیشتگیں زبانے که راهءَ کپت کنت گڑا تچکءُ سادگیں
زبانے پرچے په وتءَ راهے درگپت نه کنت؟
اگاں شمۓ هیال ایش انت که کشءُ مانکشّ ءُ مزن کنگءَ حاکمانی زرّءُ زور
هر دو کارمرد بیتگ انت هم رد نه انت بلے اگاں آئیءِ گوشوک لبزانتءُ کواسانی کمک ،
هب ءُ واهگ داں هور مه بنت آ زبان هجبر اے وهدءَ دیمءَ نه روت. زبانءِ دیمرویءِ
گرءُ دار اگاں داں حدّےءَ وت زبانءِ جندءِ سنچءِ سرا انت بلے آ گیشتر گوں وتی
گوشوکیں مهلوکءِ دوستی جهدءُ تبءَ کار دار ایت.
لهتے دوست همے مانگیشتگیں زبانءَ گوں بلوچیءَ هور ءُ هوار کن اَنتءُ
بلوچیءِ آسان کنگءِ جارءَ جن اَنت. گوش ۓ زاناں بلوچی ایوکءَ ماں شهراں گوشگ بیت
که شهری مردم اردوءَ بلد انتءُ ایشی هواریءَ بلوچی سولاءُ آسان بیت. اگاں کمے
راستی دلگوش کنگ به بیت زانگ بیت که راستی چوش نه انت. بندرا وَ بلوچی هما اِنت که
مئے ڈیهـ ءُ کلّگاں گوشگ ءُ کارمرد کنگ بیت. جِنّی زبانے بکنیں یا جٹکّی زبانے
بکنیں راستی همیش انت. بلوچی هما انت ءُ باید همیش انت که ما شهری که وهدے بلوچیءِ
زانگءُ کارمرد کنگءِ نامءَ گریں همائیءَ بلد به بئیں بلے ادا راستی ایشیءِ چپ انت
ما اردوءِ زرنگیں ءُ زنڈیں گالاں کارمرد کنیں ءُ اے جارءَ جنیں که بلوچیءَ سولاءُ
آسان کنگءَ ایں. گڑا اے وڑیں بلوچیءَ مئے ڈیهـ ءُ کلگاں مهلوک چون سرپد بیت. پدا
بلوچی ایوکءَ هما وهدءُ سیمسراں گوشگ بیت که اودا مهلوک اردوءَ بهـ نه زان انت.
بلکیں اردوءِ گال اودا پهک دگه ماناءُ بزانتءَ زانگءُ کارمرد کنگ بنت چو که
"مزدور" اگاں ماں اردوءَ زحمت کشّ مزدورءَ کارمرد بیت بلے ایرانءِ هندءَ
که اودا بلوچ آبات اِنت په مرسانری Mercenary بزاں په کریهی کوش کارءَ کارمرد بیت. اے ءُ دگه اے وڑیں گال کم نه
انت. چوش بلوچی چون سولا ءُ آسان بیت! پرچی نه وت بلوچیءِ جندءِ هستیں گال ماں
بلوچی زبانءَ کار مرد کنگ به بنت.
گپ تچکءُ راست انت که مارا بلوچی ءِ مانگیشینگءِ نیمون یلو کنگ وتی
ناتپاکیءَ مارگءُ آئیءِ دیمروی نه کنگءِ راستیں حکیکیں سوبءُ اِلّت شوهار کنگ لوٹ
انت. منی نزّءَ بلوچی لبزانکءِ دیمروی نه کنگءُ مانگیشینگءِ دگه بازیں سوباں ابید
یکے وَ همیش انت که ابید لبزانکی گلاں لهتے ٹولی ءُ مچی انچیں هست که آ لوٹ انت که
سادے بلوچی لبزانکءُ لبزانتانی گٹّءَ به دینت ءُ وتی تهتءِ پادگءَ ۓ به بند انت.
هاس اے عهدءِ لهتے "ٹارزن گل" که وتءَ راجءِ دراهیں دردانی درمان زان
اَنت ءُ چوشیں پڑے نیست که آئیءَ کارمدار انت.
دومی هرچ نوک نندیں لبزانت ءُ زانتکارے وتی پیشیگیں لبزانتانی کتگیں
کاراں نه کنت بلّے توری لبزانکی مهلوکءِ گیشتریں بهرےءَ وتی وهدءَ یا اے زمانگءَ
آئیءِ سرا تپاک کتگ ءُ آ اِش په کارمرد کنگءَ زرتگ. پدریچی ورنا ءُ لبزانت اے
نیمونءَ که آ یک سادگیں ، تچکینءُ هور هواریں گالوارے په زبان ءُ لبزانکءَ اڈ
دیگءِ جهدءَ انت. هرچ کارے چو نوک سرءَ بنگیج کنگ لوٹ انت. بلے وتی لوٹ ءُ واهگانی
شرتگاں انچو بُک ورانءُ ایر وران انت که آیانی سادگءُ تچکیں زبان نیم اردوءُ نیم
بلوچی بیت یا وَ پهکءَ دگه زبانےءَ ترّیتءُ هچ وڑءَ وانگءُ زانگ نه بیت. هرچ وهدءَ
چه بنگیجیءَ وتی ساتءُ سفرءَ بنا کنگءِ سوب ءَ آ همودا انت که چه همودا ایر انت سر
کپگ انت.
پدا مئے زانگ هنچو مئے سرا بار انت که ما زبان ، گالوار نبیسگءِ
رهبندءُ بن رهبندءِ میانءَ ، هچ وڑیں پرک ءُ تپاوتی نزانیں ، ما اے کوشستءَ که هور
هواریں اولسی گالوارے اڑ بدئیں یا رواج بدئیں. بن رهبند ، نویسگءِ رهبند ، گالانی
ردءُ بند ، زبانءِ تبءُ میلءَ پهک چمگوازءُ ڈالچار کنیں. اگاں اے حق هر کسءَ هست
که آ وتی گالوارءَ کارمرد به کنت ءُ آئیءَ دیمءَ به بارت داں وهدے وت یک هورءُ هواریں
گالوارے دیمءَ بئیتءُ لبزانکی گالوارےءِ جاگهءَ به گیپت. بلے اے حق کسءَ نیست که آ
اے نیمونءَ دگه زبانےءِ گالءُ گپتاراں بلوچی به گوش ایتءُ کارمرد به کنت یا اے که
جوشءَ زبانءُ لبزانکءِ دراهیں لوٹءُ گزراں پهک به شموش ایت. همک روچی گپءُ رپ داں
لبزانکی زبانےءَ پرکءُ پیرے هست. اگاں دگه هچ نه کم چه کم ما اے وهدی انچو وَ
بکنیں که وتی سیاهگال بن رهبند (گرامر) ءَ دلگوش گور به کنیں. اگاں ایوک همے
کنگ به بیت منی هیالءَ مئے نیمءَ گیش نبشتگ یک رهبندےءَ کپ انتءُ آئیءِ تهءَ یکّی
جاه کئیت. اے بنگیجی گامگیجءَ پد دگه گستاهیءُ پیر هم گوں نیک نیّتی وت ماں وتی
گپءُ تران گیش ات کن انت. کسےءِ ذاتءُ جندءِ سرا ایرادگریءَ گهترءُ شرتر ایش انت
که آئیءِ لبزانکی کار دلگوش کنگ به بنت. همایانی سرا نگد کاریءُ شرگداری کنگ به
بیت. دلءَ چه اےشیطان کشّگ لوٹ ایت که زبانءُ راجءِ یکءُ تهنائیں دردوار مناں ءُ
من بس! هنچوش که آوتءَ زبان ، لبزانک ءُ راجءِ لوٹءُ مرادانی مزنیں واهگ دارے
زانتءُ گراں هم چه وتءَ کم مه لیک ایت. وت ماں وتی اوست ، بیسهءُ ستک هرچنت که به
بیت شر کنگ لوٹ ایت. اگاں نه مئے زهری کهریءِ تاوان مئے وتیگ انت.
مئے لبزانکءِ داں اے هدّءَ سر بیگءَ مئے پیسری لبزانتءُ کواسانی
همدلیءُ همستکی ، نیکیں واهگءُ واهشتاں ابید آهانی جهد ، رژنکاریءُ وت ماں وتی شور
هوار انت. اگاں ما وتی پیشیگیں لبزانتءُ زانتکارانی هیالءُ لیکهاں دلگوش گور به
کنیں ، زانت کنیں که زبانءُ لبزانکءِ باروءَ آیانی هیالءُ لیکو چوں جوان بوتگ انت.
آیاں وتی شهدیں زبانءِ دیمءَ بوگءِ هیال گور بیتگ ، وهدے که مروچی ما همایانی
نامءَ یک دگرےءِ پچکانیںءُ زبانءَ پولنگءَ ایں.
اپریل 1951ءَ میرگل خان نصیرءِ نمدی یے ماں "اومان بلوچی"
ءَ چاپ بوتگ. آئیءِ تهءَ واجهءَ دگه گپّاں ابید نبیسگءِ رهبندءُ آئیءِ تهءَ پرکءُ
پیرءِ باروءَ گپ جتگءُ وتی دل په دردی ۓ درشان کتگ. آئیءَ ماں همے نمدیءَ گوں واجه
محمد حسین عنقاءُ دگه سنگتانی حیالاں تپاک کتگ. واجهءِ گوشگ انت که غ،خ،ط،ظءُ ث
بلوچی زبانءِ آب نه انت.
منی حیالءَ سنگتانی همے هم حیالی ءُ وت ماں وتی شورءُ سلاه په سید
هاشمیءَ بلوچی سیاهگءِ راست نبیسگءِ وڑےءِ نبشته کنگءِ سکین بیتگ انتءُ پدا واجه
گل خان نصیرءِ زندءَ چاپ بوتگیں آئیءِ کتابانی گیشتریں بهر وت اے گپّءِ شاهدی دنت
که واجهءَ وتی کارمرد کتگیں نبیسگءِ وڑ دوست بیتگ. اگاں نه آئیءَ په وتی کتابانی
چاپ ءُ شنگءَ اے رهبند هجبر نه زرت. گوں هیرت چاریءَ اے گپ سهرا بیت که واجهءِ
کارمرد کتگیں سیاهگءِ رهبند چه واجه سیدءِ رهبندءَ سک نزیک انت.
همے وڑءَ جولائی 1951ءَ ماں "اومان بلوچی"ءَ واجه مسک بلوچ
(محمد حسین عنقا)ءِ نبشتانکےءِ بلوچی زبانءِ سرا تنقیدی مضمونے ءِ سرا گالءَ چاپ
بوتگ. اے نبشتانک هم داں حدے مروچیگیں کارمرد بیوکیں سیاهگءِ نبیسگءِ رهبندءَ
هواری کنت. آ نبشتانکءَ گپ جناں داں اے حدءَ روت که عربی ءِ تهءَ درآمدیں
نبیسّوکانی نام هم بدلینگ ءُ وتی وڑءَ نبیسگ بیتگ انت. چو که هیسکءَ را اسحاق
یوحناءَ را یحیی یسوع ءَ را عیسی ، جوزفءَ را یوسف ، جیکیبءَ را یعقوب ، میریءَ را
مریم ، شماایلءَ را اسماعیل ، بدهـ ءَ را بودا ، همے وڑءَ جاپانءَ را یابان ،
چینءَ را سین ، میڈریڈءَ را مجریط ، ایتهنزءَ را ایتنا نبشتگ کنگ بیتگءُ بیگءَ انت.
گڑا بلوچی مطلبءَ را متلب ، حرفءَ را هرپ ، ظلمءَ را زلم ، حقءَ را هک ، عزتءَ را
ازّت ، عشقءَ را اشک پرچے نبشتگ کنگ مه بیت؟
مارچ 1952ءِ اومان بلوچیءَ واجه انور شاه قحطانیءَ بلوچی قاعدهءِ سرا
شرگداریءَ هوریءَ اے هیال هم ظاهر کتگ که باید همیش انت که ما بلوچی گالاں دگه دری
گالانی جاگهءَ کارمرد به کنیں.
اپریل 1952ءَ اومان بلوچیءَ واجه تورخان مری بلوچءَ هم بلوچی گالانی
هستیءَ دری گالانی کارمرد کنگءِ سرا ایراد گپتگ.
مئی 1952ءَ ماں اومان بلوچیءَ واجه عبدالله جان جمالدینیءِ نبشتانکے
دیمءَ آتکگ که آئی تهءَ واجهءَ وتی درّیں حیالاں چوش درشان کتگ انت که بلوچی یک
خاص قبیله یا خاص هندےءِ میراث نه انت آ تیوگیں بلوچ راجءِ زبان انت. البت باز
بلوچاں وتی زبانءَ زیات "محفوظ" داشتگءُ آ چه غیر زباناں باز کم متاثر
بوتگ انت. گڑا باید انت هما بلوچیءِ شوهاز به بیت هر جاهے یا هرچ هندے که مارا
شرّیں صورتءَ دست به کپیت شرتر اَنت.
دیمترءَ واجه وتی بے مٹیں شورءُ سلاه ءُ سوجاں دنت که هرچ هندےءِ
بلوچیں براتاں باید انت که آ وتی دگه براتاں بلوچی گالاں هم کارمرد به کنت اے
پیمءَ مئے زبان یک پراهءُ شاهگانیں علمی ءُ ادبی زبانے بیت کنت.
بلے اے هبر هما وهدی وتی آسرءَ رست کنت که ماں کل بلوچ تعلیم یافته په
سنجیدگی آئیءِ سرا هوشءُ فکر به کنیں. اے یک دو نفرانی کار نه اِنت اے قومیءُ
اجتماعی کارے که مارا لوٹ ایت مُچّ آئیءَ را دست بگریں.
جون 1952ءَ ماں همے ماهتاکءَ واجه عبدالصمد امیریءَ "بلوچی
قاعده"ءِ سرا شرگداریءُ نگد کاریءَ هوارے شور هم داتگ که باید همیش انت که
بلوچیءِ بے کچّئیں گالاں کارمرد بکنیں. آئیءِ نزّءَ مئے لهتے هندءِ گالواراں
سندیءُ پنجاپیءِ باز اثر زرتگ که هچ وڑءَ بلوچی گوشگ نه بنت.
اگست 1952ءَ واجه خداۓ رحیم بادینیءَ چه نوشکیءَ ماں وتی فارسی نبشتانک
"فرق درمابین برزءِ بلوچیءُ جهلءِ بلوچی"ءَ گوں اے دگه سنگتاں تپاک
کتگءُ دری زبانانی اثرءَ چه پهکءُ پلگاریں بلوچیءِ کارمرد کنگءِ شورءُ سلائے داتگ.
اکتوبر ، نومبر 1960ءِ "اومان بلوچی" ءَ "بلوچی زبانءُ
طرز نوشت"ءِ سرگالءَ ماں وتی نبشتانکءَ واجه محمد حسین عنقاءَ نبیستگ که هچ
چوشیں زبانے نیست که اگاں یکے بلے آئیءِ گالوار باز مه بنت. پارسی ، پشتو ، سندی ،
پنجاپی ، انگریزیءُ عربی دراه هنچوش انت.
سندی لبزانکءَ شکار پوری گالوار یلو داتگ نی آ حیدر آبادی گالوارءَ
کارمرد کنگءَ انت. پشتو زبانءِ تهءَ چار گیشیں حرف "الپ با"ءَ مان کنگ
بیتگ. دانکه پشاوریءُ قندهاری گالوارءَ په یک نوشته وڑے بنا کنگ به بیت. انگریزیءُ
عربی بید چه وتی دیمروی ءَ انگتءَ وتی گٹاں گشاد کنگءِ جهدءَ انت.
همے وڑءَ آ دیمترءَ درشان کنت که بلوچی هم همے گرءُ بنداں گلائیش انت
بلے باید انت که نبشته وڑ یکے به بیت پرچے که آ دو بیت نه کنت. واجه ءَ یک سیت
آسریںءُ دراج کشیں باوستءُ گپ ترانےءَ رند هما وڑ شون داتگ مروچی ما آئیءِ شُبینے
ماں سیدءِ رهبنداں گندیں.
وهدے که مئے لبزانکی آسمانءِ ترپوکیں ءُ شهم دیوکیں کواسانی په بلوچی
سیاهگءِ نبشته کنگ ، گال ءُ گپتاراں کارمرد کنگءُ زبانءِ کارمرد کنگءِ باروءَ
هیالءُ لیکه ایش انت گڑا مروچی ما پرچے همے واجهانی نامءَ دیرا دیرا کارمرد کنگءَ
وتی شهدیں زبانءَ پولنگ کنگءَ ایں؟
باید وَ همیش انت که اے واجهانی شعرانی دپتر که همے زیتاں چاپءُ شنگ
بیتگ انت رهبندےکپتگیں نویسگءِ وڑےءَ نبشتگ به بیتیں انت که واجهانی واهشتءَ بلکیں
یک توسیپے به بیت انت بلے اپسوز که ما دنیگتءَ چو زانتکارءُ کواس نه ایں. ما وتی
نزانتیءَ تچکءُ سولائیں زبانے جوڑ کنگءِ جهدءَ ماں رنگ راهاں کپتگیں ءُ پوجگلاں
آلیٹ جنگءَ ایں. من دگه کسی سیاهگءَ په درور دات نه کناں که نزانتکار اوں نودربرے
اوں بلکیں کسے زهر به گپت. بلے وتی دوست واجه رحیم بخش آزاتءِ سیاهگےءِ سرا کمے گپ
جناں. امیت انت واجه دلءَ نه یاریت. واجهءِ اے سیاهگ آزات جمالدینی اکیڈمی کراچیءِ
نیمگءَ چاپ بوتگیں شعری دپتر "توار" ءِ سرپوشءِ پشتی نیمگءَ نبشته انتءُ
من ادا آئیءِ هما رنگءَ گیگان (نقل) کنگءَ اوں : "رژنءُ پاهارۓ رند اے سیمی
کتاب راجی شاعرءُ سروک لگتمالیں اولس ۓ آزادیءَ تلوسوک ماتی وطن ۓ آزاتی ۓ واهگدار
محمد حسین عنقاۓ "توار" شمے دستءَ ایں. عنقا بلوچیءُ پارسیءُ اردو
زبانءِ مزنیں شاعرے ، جوانیں نثر نبیسءُ تاریخ دانءُ صحافی ۓ بوته. آئیءَ
قلمکاریءَ هور عملی سیاستے پڑءَ هم بهر زرته. وتی زندے 20 سال 4 ماه 11 روچ بندی
خاناها گوازینتگ. اے مُچّیں شعر مارا واجه غوث بخش صابرءَ داتگاں ما آئیءِ منت
واریں. مئے واهگ انت که بلوچ زبانے دراهیں گالوار بولی (لهجه) هور کنگ به باں ءُ
یک گیشتگیں اولسی ، وانائیں ، سادگیں ، تچکیں لبزانکی زبانے دیم بیت ، اے سیاهگ
ماں نوکیں رهبندےءَ انت بزاں چدءُ ساری کسءَ هم نبشته کنگءِ اے رهبند کارمرد نه
کتگ.
- اے سیاهگ راستیءَ
واناک انت بلے ایشیءِ تهءَ بن رهبند (گرامر) پهک ڈالچار کنگ بیتگ.
- اے سیاهگءِ تهءَ
یکیں گال بنگیجیءَ بگر داں گڈ سرءَ یکیں وڑءَ نبیسگ نه بیتگ.
- اے سیاهگءِ تهءَ
گال رد نبیسگ بیتگ انت که بزانت اش هم مٹ بیتگ انت.
- اے سیاهگءِ تهءَ
بلوچی سیاهگءِ راستیں رهبندے کارمرد کنگ نه بیتگ.
- اے سیاهگءَ کجام
کجام گالوار هورءُ هوار کنگءُ کارمرز کنگ بیتگ انت زانگ نه بیت.
- اے سیاهگءِ
نبیسگءَ زبان چون سولا ، تچکءُ واناک کنگ بیتگ زانگ نه بیت.
- اے سیاهگ دگه
جاگهءِ کسے چون کارمرد به کنت چه ایشیءَ هچ وڑیں سکین سوجے نه رس ایت.
بیا اِت اے گپّاں یکے الکاپیءَ چکاسیں ءُ چاریں
اولی گپ ماں سیاهگءَ اے وڑءَنت: "رژن ءُ پاهارے رند......"
اے یک سرجمیں گپّے که اردوءَ ایشیءَ "جمله" گوش انت. همے گپءِ تهءَ رژن
....... پاهار ءِ میانءَ "او" ءُ "پاهار" ءِ رند
"ۓ" ءِ کارمرد کنگ بیتگ. بیا پیسرءَ "و"ءَ دلگوش بئیں که همے "او"
که کارمرد کنگ بیتگ چی یے؟ واجه گل خان نصیرءَ اے "او" اے وڑءَ کارمرد
کتگ:
اُو چل تن سنگ دلءُ سنگیں بدن
هشکءُ حیراں بوتگ ۓ تو په وطن
یا
کوکو اُو باگانی پنیر
اُو وش گوشیں سیاهیں فقیر
یا
بیا اُو مریر بیا اُو مرید
بیا بیا که دیوانے کنوں ، دیوانگءُ مستانگیں
واجه عبدالواحد آزات جمالدینیءَ "اُو" اے وڑءَ کارمرد کتگ:
اُو شوانگءُ بگجت آزاراں
اُو بزگءُ پهوال ناداراں
اُو گژنگءُ بے شام بیماراں
یا ماں "نهادی"ءِ سرگالءَ گوشتگیں شعرءِ تهءَ که چوش گوش
ایت:
اُو! مرداں اُو ! آدمی چکاں
یا " گوانکءِ تهءَ اے شعر که:
اُو نوک نهالءُ عاقلاں
اُو چاکری ولّءِ براں
همے وڑءَ محمد حسین عنقاءَ هم همے "اُو" کارمرد کتگ بیا که
چاریں که چون ۓ کتگ؟ وتی دستونکءِ تهءَ آ گوشیت:
اُو زردءِ درد ! کساسءَ چه در متور منءَ
یا
اُو منی بهتءِ سهبءِ بچکندگ
کن شپءِ دیر شنک زیریءَ
اُو منی مستیءِ رگامءِ گروک
کن شپءِ دیر شنک زوریءَ
واجه سید هاشمی ءَ هم وتی شعرانی تهءَ "اُو" کارمرد کتگ چوش
که آ وتی دستونکءَ گشیت:
اومیتانی مر مراکیں آس
اشکتگ من که تو بل ۓ اَ چے بَل
یا
اُو منی کنگریں چوٹ پاگاں
گر هبرانی به ترّین اِت واگاں
همے وڑءَ واجه جی آر ملّاءَ هم کارمرد کتگ:
اُو منی راجءِ رستگیں پُسّگ
بیا ترا مستاگے دیاں نوکیں
یا
اُ دنگءُ شومیں نابکار
بیا تو وتی کاراں بچار
یا
اُو منی بهتءُ قسمتءُ تاله
بیا ترا وشّاتکے کناں دوستیں
واجه بشیر بیدارءَ هم وتی لچّه "وهدءُ باریگ"ءِ تهءَ چوش
کارمرد کتگ:
اُو کهیرانی رامگیں شانتل
دۓ منءَ وهدی حالءُ احوالاں
یا
اُو میریءِ برزیں هسار
اُو پنّوءِ جاهءُ دوار
یا ماں دستونکءِ اے شعرءِ تهءَ که:
دل به سهڑایت گوں همے کیفءُ کدهاں
اُو خدا گیش کن کمکے آسانیں غماں
یا "گوربام"ءِ اے شعر که:
اُو دل منی بے تاگتیں
تاگت به کن گوربام بیت
نه ایوک مئے اے دورءِ زانتکاریں واجهاں همے "اُو" اے وڑءَ
کارمرد کتگ بلکیں مئے کوهنءُ قدیمیں شاعراں هم همے "اُو" کارمرد کتگ آ
جام درک به بیت ، ملا فاضل به بیت ، ملا قاسم به بیت ، ملا بوهیر به بیت یا ملّا
محمد حیات. همے وڑءَ اے دورءُ باریگءِ دگه بازیں شاعرےءَ هم اے "اُو"
کارمرد کتگ. چوش که گاریں کاروانءِ واجه میر احمد دهانی:
اُو مردءِ ناداں احمقیں
تهنا هدا وت لائقیں
"شهم"ءِ واجه ابراهیم عابد گوش ایت:
اُو گنوکیں دل ترا گوشت پیسرءَ
سورگیں جاهءِ کشار شر بر نه کنت
یا "گچین گنج"ءِ واجه ڈاکٹر فضل خالق امریکائی شاعر کنتیهـ
پیچین ءِ لچّه "گنوکی"ءَ ترین چوش نبشتگ کنت که:
اُو منی باریگءُ دورءِ مردماں
بیا گنوکیءَ مروچی دلجمی سهرا کنیں
بلوچیءِ یک دگه کوهنیں شاعرے واجه عیسی قومی چو وطنءَ توار پر جنت که:
اُو وطن هرچی دیستگوں چمّاں وتی
هار به ملّ انت مئے سرا جهلاد نه کنت
